5941 sayılı Çek Kanunu’nun “ceza sorumluluğu, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı” başlıklı 5. maddesinde çekin karşılıksız çıkmasına sebebiyet veren kişiler hakkında yapılacak işlemler ve cezai yaptırımlar düzenlenmiştir. Bu maddeye göre;
”Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…) az olamaz.”
Belirtilen düzenlemeye göre, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü kişinin çekin usulüne uygun bir şekilde bankaya ibraz edildiği tarihte bu bedeli hesapta tam olarak bulundurmaması suç olarak düzenlenmektedir. Belirtilen yükümlü kişi, çek hesabı sahibi gerçek kişi olmakla birlikte, çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması halinde bu tüzel kişinin mali işlerinin yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler olarak kabul edilmektedir.
Yargılama Süreci ve Özellikleri
Şikayetin yapılması
Süresine uygun bir şekilde bankaya ibraz edilmiş ve karşılıksızdır işlemi yapılmış olan çeki kanuna uygun bir şekilde elinde bulunduran kişi, buna sebebiyet veren kişi/kişiler hakkında ceza verilmesini karşılıksızdır işleminin yapıldığını öğrendiği tarihten itibaren 3 ay içinde yapacağı bir başvuruyla talep etmelidir. Bu şikayet süresi her halde karşılıksızdır işleminin yapıldığı tarihten itibaren 1 yıl geçmekle düşmektedir. Bu sebeple şikayetin süresinde yapılması önem arz etmektedir.
Görevli ve Yetkili Mahkeme
Şikayeti inceleyip karara bağlamaya ilişkin görevli mahkeme icra mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise; çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesidir.
Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı
Yargılama sırasında talep üzerine veya resen mahkeme tarafından çek sahibi hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; kişi hakkında bu yasağın bulunması hâlinde ise, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmedebilmektedir.
Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlüdür. Bu kişi verilen karar kaldırılmadığı sürece yeni bir çek hesabı açamamaktadır. Ayrıca hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlemiş bulunduğu ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çekleri, düzenleme tarihlerini, miktarlarını ve varsa lehtarlarını da göstermek suretiyle, muhatap bankaya liste hâlinde vermekle yükümlüdür.
Ceza
Bu suç hakkında ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanmadığından yargılama sonunda verilebilecek hükümler beraat, mahkumiyet, ceza verilmesine yer olmadığı veya davanın düşmesi kararlarından biridir.
Mahkumiyet halinde kişiye 1500 güne kadar adli para cezası verilmektedir. Verilen adli para cezasının ödenmemesi halinde ise ceza doğrudan hapis cezasına çevrilmektedir.
Karşılıksız kalan çek bedelinin, ticarî temerrüt faizi ile birlikte;
- Yargılama sırasında ödenmesi halinde davanın düşmesine,
- Yargılama yapılıp kişiye ceza verildikten ve ceza hükmü kesinleştikten sonra ödenmesi halinde hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilmektedir.
Ayrıca verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasakları kaldırılmaktadır. Şikayetten vazgeçilmesi halinde ise ceza verilmemektedir.